Muur 2009

 

Hitler even terug in Berlijn

Audio-stukje van de Guardian over Hitler in de Berlijnse vestiging van Madame Tussaud. De wassen Hitler werd vandaag onthoofd door een 41-jarige man. Hoe sterk kunnen representaties de menselijke verbeelding beïnvloeden?

Massapsychose

Voor allen die ook een pesthekel hebben aan de alom weer oplaaiende oranje-terreur.

Oranje rot op! - het Bieslogkoor zingt

14 Mei

Op 14 mei 1940 werd van Rotterdam het hart uitgebrand. Dat werd gisteren weer herdacht. 's Avonds vergezelde ik mijn vriend W, die een filmreportage maakt over de zogenoemde brandgrens. Net als vorig jaar werd de grens gevisualiseerd door meer dan honderd lichtkanonnen over een afstand van 12 kilometer. Wij fietsten van lichtbundel naar lichtbundel en ontmoetten mensen met verhalen. Sommigen hadden het bombardement als kind meegemaakt. Een mevrouw die te jong was om erbij geweest te kunnen zijn, kon toch enige ervaring delen met bejaarde Rotterdammers . Als Kosovaarse had zij het ook beleefd; in een andere tijd, in een andere plaats.

De brandgrens op de site van het Gemeentearchief

Le dernier poilu

Volgens veel historici eindigt de negentiende eeuw zo ongeveer in 1912 (Titanic-u-weet-wel-van-die-film-met-Leonardo Dinges en Kate Wybertje). De twintigste eeuw begon in 1914. Lazare Ponticelli, Italiaan van geboorte, de laatste soldaat die 'erbij' was, overleed op 110-jarige leeftijd. Hij leefde in drie eeuwen. (De eenentwintigste eeuw begon op 9 september 2001).

Lazare Ponticelli in Le Monde

Afb: Jacques Tardi, C'était la Guerre des Tranchées, 1993

'Banned Frank'

De Boomerangkaart van Anne Frank ('by T') met Palestijnse omslagdoek betreft geen afbeelding van Anne Frank met/en Palestijnse omslagdoek, maar een samenvoeging van twee iconen: Anne Frank als symbool van de holocaust; de omslagdoek als attribuut van de Palestijnse tragedie. De boodschap is duidelijk en ongetwijfeld goed bedoeld: 'de postuum wereldberoemd geworden Anne zou vandaag hebben gesympathiseerd met het Palestijnse volk'.

'Banned Frank' is de zoveelste simplificatie is van een enorm probleem. Ik heb het niet uitgezocht, maar ik vermoed dat de bedenker/bedenkster van deze contaminatie nog jong is. En wie nog jong is heeft weinig historisch besef. Goed, dat is slechts ten dele verwijtbaar. Het geschiedenisonderwijs in Nederland schiet ernstig tekort (jahah, ook aan hoofdrekenen en taal word steets minder aandagt besteedt, maar dat is een ander verhaal).

De jodenvervolging is niet te vergelijken met de Israëlische poging tot Ausradierung (excusez le mot) van Palestina. Het betreft verschillende gebeurtenissen, maar wel - in veel gevallen - even mensonterend en verschrikkelijk.

Capa's koffer

Een koffer met duizenden foto-negatieven die Robert Capa tijdens de Spaanse Burgeroorlog maakte, is in het bezit gekomen van het International Centre of Photography (ICP) in New York. Spannend is natuurlijk of nu eindelijk zal worden ontsluierd, of Capa's beroemde 'vallende republikein' werd 'geschoten' door Franco's fascisten of slechts door Capa's camera.

O.a. Susan Sontag ging ervan uit dat de vallende man op Capa's verzoek acteerde. De vraag is: is zoiets erg? is het bedrog? Natuurlijk sneuvelden er veel mensen. Met de toenmalige fotografische technieken konden fotografen dat moeilijk vastleggen. Bovendien liepen zij zelf gevaar. De schrijvende journalist verslaat de strijd 'in eigen woorden'; waarom zou de fotojournalist dat niet doen 'in eigen beelden?' In haar essay Regarding the pain of others (2002) schrijft Sontag: 'Het is een schokkend beeld, en daar gaat het om. Ingelijfd als onderdeel van de journalistiek moesten foto's de aandacht trekken, opschrikken, verrassen. Zoals de oude reclameleuze van het in 1949 opgerichte tijdschrift Paris Match luidde: 'Het gewicht van woorden, de schok van foto's.' (Vert. Heleen ten Holt).

Goya als oorlogsverslaggever

Vandaag besprak ik voor een klein gezelschap Goya's etsen, die bekend zijn onder de naam Los Desastres de la Guerra. Ter voorbereiding las ik de afgelopen weken vooral Stephen Eisenman's essay uit 1994: The Tensions of Enlightenment: Goya en Susan Sontag's essay Regarding the Pain of Others (2002). Daarnaast consulteerde ik Photography, a concise history van Ian Jeffrey (1981).

Francisco de Goya was waarschijnlijk de eerste oorlogsverslaggever met compassie voor het menselijke lijden. De bewuste prenten, met als onderwerp de Franse bezetting (1808-1812), vervaardigde hij tussen 1810 en 1820, voornamelijk uit herinnering en/of van 'horen zeggen' dus. Zijn - eigen - bijschriften zijn bijzonder: 'Dit heb ik gezien', 'Dit is te erg', 'Hier kun je niet naar kijken' etc.

Een kwart eeuw later, zeven jaar na Goya's dood, zou de fotografie worden ontdekt. De eerste oorlogsfotografie dateert uit de tijd van de Krim-oorlog (1853-1856). De techniek was nog niet voldoende gevorderd, om in het heetst van de strijd te kunnen fotograferen. (Dat was ook geenszins de bedoeling van de opdrachtgever, de Britse regering). De foto's van Roger Fenton tonen niet veel meer dan portretten van officieren en van gemoedelijke, padvinderachtige kampeerpartijen. Geen rookpluim te zien, en zeker geen doden of gewonden. Minder dan een decennium later, tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog, maakten Amerikanen als Brady en Gardner wel degelijk foto's van lijken. Het was waarschijnlijk hun intentie de werkelijkheid te benaderen. Maar, gezien de contemporaine technische mogelijkheden was het soms praktischer om soldaten te verzoeken te figureren als lijk.

Om kort te gaan: Goya was de eerste 'moderne' oorlogsverslaggever. Zijn verslag kwam langzaam op gang, maar is objectiever dan veel oorlogs-beeld-verslagen van latere datum. Onze misvatting is dat een tekening, schildering etc. meer de fantasie van de maker weergeeft, dan 'De Werkelijkheid' en dat foto's en film écht tonen wat er is gebeurd. Wat mij betreft moet dit 'beeld' worden bijgesteld.

documenta en Biennale, Eleanor Antin en Neil Hamon

Enkele jaren geleden tijdens een studiereis naar Florence gaf de begeleidende docent ons de opdracht schilderijen in kerken te dateren. We mochten er niet meer dan vijf jaar naast zitten. We waren natuurlijk voor de Renaissance-kunst in Florence. Het was dus voortdurend gokken tussen aanvang 14de - en einde 16de-eeuw. Door stilistische kenmerken kwamen we vaak in de buurt. Een geniepig grapje van onze docent was: wijzen op een 19de-eeuws schilderij. Zeker de helft van ons kwam niet op het idee dat dergelijke schilderijen ook weleens in Florentijnse kerken kunnen hangen.

Zowel op de documenta in Kassel, als op de Biennale van Venetië moest ik hieraan terugdenken toen ik de foto's bekeek van respectievelijk Eleanor Antin en Neil Hamon. Antin maakte rond 1975 foto's van de Krimoorlog (1852-1854). Hamon werd in 1975 geboren. Hij gaat op ongeveer dezelfde wijze te werk als Antin. Je moet goed kijken om anachronismen te ontdekken. Is het de techniek? Zijn de gezichten van mensen uit 1854, 1945, of 1968,  anders, dan die van vandaag?

52ste Biennale Venetië - 3, Yin Xiuzhen

Toen ik de voormalige benzine-opslagloods in de Arsenale binnenliep werd ik agressief begroet door  een zwerm enorme dart-achtige speren. De in Beijing geboren en werkende kunstenaar Yin Xiuzhen maakte een site specific installatie. Zij koos de titel 'Weapons', die prima aansluit bij de oorspronkelijke functie van het terrein. Formeel appeleren deze fallische kruisraketten aan masculine macht. Er is duidelijke overeenkomst met het beroemde Alexandermozaïek in Pompeji en Ucello's San Romano-veldslag (het 'Louvregedeelte'). Yin ontleende de vorm van haar projectielen aan de CCTV-toren in Beijing. Toch is de vorm hybride; Yin bekleedde ze met kleurrijke stoffen, typisch vrouwelijk weer.

Zie ook mijn foto's op flickr

Britse cartoons

De NRC illustreert een artikel over de opstappende Blair met een treffende cartoon van Steve Bell. Het artikel verwijst naar het cartoonarchief op de website van de University of Kent. Ik liet de zoekmachine zoeken naar 'arts'. Natuurlijk krijg je dan toch cartoons waarin politiek het hoofdonderwerp is. Lollig daarbij zijn de vele pastiches op bekende kunstwerken. Opvallend vaak kom je de Laocoön groep tegen en Munch's Schreeuw. Ik plaats hierbij twee cartoons uit 2003: Bush die de vredesduif kapot schiet, een pastiche van Dave Brown op Lichtenstein's As I opened fire, en een spotprent van Patrick Blower over Saatchi. In dit geval dus wél met kunst als onderwerp.

British Cartoon Archive's Database