O, nergens weten goede mannen zich beter te verschuilen. Het is zelfs zo dat je er vaak bij het helderste daglicht, op een druk plein, niet één ziet.

Erasmus van Rotterdam, Gesprekken, Jacht op beneficies

Donald Duck 75

Donald Duck behoort tot mijn clubje literaire helden. Zijn wereld toont soms overeenkomsten met die van clubgenoten Jozef K. of Winston Smith. In tegenstelling tot die andere twee, wordt de neurotische eend gelukkig nooit geëxecuteerd aan het einde van een avontuur. Lang zal-ie leven!

Berlin 5 - Muur

In het n.b.k. (moderne en hedendaagse kunst) liep tot gisteren een expo over kunst in de (Berlijnse) publieke ruimte. Natuurlijker wijze handelt het zich ook hier grotendeels over De Muur. Frans Kellendonk heeft gezegd of geschreven (kan helaas niet zo gauw terugvinden, waar, wanneer en in welke context): 'De Muur is ook kunst'. Nu bijna 20 jaar na Kellendonks dood en 20 jaar na het begin-van-het-einde-van De Muur is De Muur nog altijd kunst. Door de hele stad is hij nog aanwezig. In de vorm van braakliggend land, aangelegde plantsoentjes, ontstane plantsoentjes, markeringen met kasseien, foto's, plaquettes, monumenten en monumentjes, kruisen, resten Muur, stukken Muur die men opzettelijk heeft laten staan, stukken teruggeplaatste Muur, Muur zoals hij was vóór de jaren 70, Muur zoals hij ('zij' zeggen de Duitsers) was ná de jaren 70, zeven talen sprekende infopanelen, wachttorens, Checkpoint Charley usw usw.

De Muur bewerkstelligde niet alleen de letterlijke scheiding tussen Oost en West en het controversiële symbool tussen ideologieën, zij geldt ook als metafoor van de stad zelf. Berlijn groeide tijdens de negentiende eeuw tot Großstadt. In de jaren twintig kon zij zich meten met Parijs. In 1944/-45 werd de stad vernietigd door de geallieerde bombardementen. De destructie werd voortgezet door de Sovjets die bij wijze van bevrijding alles wat nog overeind stond alsnog opbliezen en omver schoten. In 1961 werd de kapotte stad in tweeën gehakt door een betonnen muur. Na de Wende van '89 werd De Muur verwijderd. Maar toch, zoals gezegd, is De Muur niet écht verdwenen. Twintig jaar stedenbouw en nieuwe architectuur hebben daar niets aan veranderd.

Alles wandelt sich

Alles wandelt sich. Neu beginnen
Kannst du mit dem letzten Atemzug.
Aber was geschehen, ist geschehen. Und das Wasser
Das du in den Wein gossest, kannst du
Nicht mehr herausschütten.

Was geschehen, ist geschehen. Das Wasser
Das du in den Wein gossest, kannst du
Nicht mehr herausschütten, aber
Alles wandelt sich. Neu beginnen
Kannst du mit dem letzten Atemzug.

Bertolt Brecht

Eindelijk: gestigmatiseerd!

Misschien schiet ik wat door in mijn aandacht voor religieuze kunst, de laatste tijd. En die boeken van Siebelink maken het er ook al niet beter op. Vannacht droomde ik onrustig. En vanmorgen, ... jawel hoor!

Harold Pinter 1930-2008

Zijn laatste interview, opgenomen op 8 september 2008.

Blairs blog

Begin deze maand startte een van de aardigste www-cadeautjes: The Orwell Diaries.

Brooks' postume correspondentie

De Amerikaanse biografe en uitgeefster Lee Israel produceerde begin jaren negentig nepbrieven van o.a. Dorothy Parker, Louise Brooks en Noël Coward, om ze vervolgens te slijten aan verkopers van autogrammen.

Plagiaatdeskundige Thomas Mallon besprak Israel's boek Can you ever forgive me in de New York Times: "If I were a librarian, I wouldn’t let Lee Israel through the door, but I’d certainly make sure I had her latest book on the shelves. If I were an editor, I’d sign her up to write a biography of Louise Brooks - and not just to keep her out of trouble."

Gehoornde Mozes

Vandaag nog even de tentoonstelling Vroege Hollanders in Boijmans Van Beuningen bezocht. Ontmoette een chagrijnige 'gehoornde' Mozes met grappige uitstaande haarplukjes. In het Hebreeuws komt het woord voor ‘licht’ (karan) overeen met het woord voor 'hoorn’ (keren), althans, het wordt net zo geschreven. In bijbelvertalingen was daardoor eeuwenlang sprake van een 'gehoornde', in plaats van een 'lichtende' Mozes. Een foutieve vertaling dus, hoewel het evenmin aannemelijk is dat Mozes licht zou hebben uitgestraald. De bekendste Mozes blijft natuurlijk die van Michelangelo. Zijn gehoornde haardos refereert aan Elzasser zuurkool met worstjes. Heerlijk.

Foto Michelangelo's Mozes (détail): Ulrich Mayring (voor Wikipedia)

Boijmans Van Beuningen

Hugo Claus 1929-2008

(Her)las hem al jaren niet meer. Toch is Claus een van de figuren, die heeft bijgedragen aan mijn Bildung. Ik las hem in mijn jeugd. Bijgaande foto toont de achterkant van de 12de druk in 1971 van De Hondsdagen, voor 't eerst verschenen in 1952. De foto is van Eddy Posthuma de Boer.

Hella Haasse

In 1969 (of 1970?) werd Hella Haasse uitgenodigd in de aula van mijn middelbare school. Misschien las ze voor uit Oeroeg, ik kan me het niet herinneren. Het was de tijd van provo's en kabouters. Mulisch, Claus en Wolkers waren hip. Hella Haasse vond ik (of moet ik zeggen 'zal ik waarschijnlijk hebben beschouwd als') iemand uit het verleden.

Met trots vermeld ik dat ik op school opviel met mijn boekbesprekingen. Mijn leraar Nederlands en mijn medeleerlingen verwachtten dan ook dat ik een vraag zou stellen. Dat deed ik. Ik had niets van haar gelezen. Wilde haar zien als nuffige oude dame (ze moet toen zo'n 54 jaar zijn geweest, net als ik nu). Toch herinner ik mij haar als een vriendelijke, charmante verschijning. Ik wist niets beters te bedenken dan te informeren naar haar kennis over één van mijn eigen favorieten: "Mevrouw Haasse, wat vindt u van Jan Wolkers?" Het was bedoeld als provocatie, maar ik kreeg een vriendelijk antwoord, waarin Hella Haasse zich tot mijn verbazing zeer positief uitte over haar jongere collega.

Wolkers was een decennium jonger. Op z'n 44ste was hij nog altijd een angry young man. Hij had lang haar, droeg een spijkerjack en demonstreerde tegen de Amerikaanse interventie in Vietnam, of tegen het bezoek van Soeharto aan Nederland. Wolkers was mijn held. Pas rond m'n dertigste ben ik Hella Haasse gaan lezen en waarderen. Wat doet de tijd(geest?) een mens aan?

Zojuist geopend:

Hella Haasse Museum

Guerín

Als ik terugdenk aan de Venetiaanse Biennale 2007, verschijnt - o.a. - Guerin’s installatie op m’n netvlies. Dat werk was de opmaat voor zijn film En la ciudad de Sylvia. Vandaag assisteer ik mijn vriend G. als fotograaf bij zijn interview op het IFFR.

De Barcalonees José Luis Guerín spreekt nauwelijks Engels. Het gesprek gaat dus in het Spaans. Helaas kan ik dat niet zo goed volgen. Tegen het einde van het interview wissel ik nog wat woorden in het Frans. Guerín heeft van G. mijn kunsthistorische kant begrepen. Hij vertelt mij over zijn liefde voor Saenredam's kerkinterieurs. Ook noemt hij de Deen Hammershoi (1864-1916). Gezien Guerin's uitgekiende composities, verbaast me zijn voorkeur voor Saenredam niet; Hammershoi kende ik niet, maar als ik hem thuis google zie ik dat Guerín is geïnspireerd door diens poëtische mise en scène en ook weer door diens composities.

En la ciudad de Sylvia gaat over ‘De Onbereikbare Liefde’. Er is een directe analogie naar Dante en zijn Beatrice en naar Petrarca’s Laura.

Flickr

Simon

Simon Carmiggelt, alweer twintig jaar dood. Veertig jaar geleden kocht ik voor 't eerst een bundel. Sindsdien is hij een van mijn voorbeelden gebleven, als het over schrijven gaat. In deze dagen draag ik die bundel - uit 1967 - in m'n jaszak. En te pas en te onpas draag ik zijn stukjes voor aan vrienden en familie.

Jan Wolkers 1925-2007

Jan Wolkers, een van de grote helden uit mijn jeugd. Hij inspireerde me tot kijken, béter kijken. En luisteren, naar jazz bijvoorbeeld. Het volgende citaat uit De Junival (1982) gaat niet over Wolker's geliefde, maar over zijn poes Voske die ook van goede muziek hield.

De dag waarop ik vermoedde dat ze dood zou gaan hield ik de bandrecorder met haar lievelingsnummer van Billie Holiday gereed. Back in your own Backyard. Maar toen ze ging sterven en de doodskramp als een golf het leven uit haar perste kon ik het apparaat niet aanzetten omdat ik haar, verstikt door tranen, in mijn armen had.

Billie Holiday

Barcelona (6) Cardiff en Miller

In het Museu d’Art Contemporani de Barcelona (MACBA) loopt van 1 februari tot 1 mei de expo The Killing Machine i altres històries. Het betreft tien installaties van de Canadezen Janet Cardiff en George Bures Miller. Sinds zo’n vijftien jaren, werken zij vaak samen. Het werk The Killing Machine kwam recentelijk tot stand en is de naamgever van de tentoonstelling. De installatie wordt voor het eerst aan het publiek getoond. Curator is de directeur van het MACBA, Bartomeu Marí. Van 1996 tot 2001 was Marí directeur van de toonaangevende Rotterdamse galerie Witte de With.

Bij elke installatie borrelen andere gevoelens op. The Forty-Part Motet biedt serene schoonheid; ik wandelde heen en terug langs de veertig geluidboxen en werd ontroerd door het prachtige gezang. Als toehoorder, kun je zelf bepalen hoe je wilt luisteren: het hele koor, individuele stemmen, en van alles daar tussenin. The Paradise Institute brengt je in een sfeer van amusante verwarring. Cardiff en Miller verschaffen je de illusie van een grote bioscoopzaal. Je krijgt een hoofdtelefoon op en vanuit een gemakkelijke bioscoopzetel kijk je vanaf ‘het balkon’ naar het filmscherm in de ‘verte’. Je wordt direct opgenomen in een hybride verhaal. Een nerveuze vrouw fluistert telkens in haar man's oor (jouw oor) dat ze waarschijnlijk zijn vergeten de kachel uit te doen. Het suspense verhaal op het witte doek vermengt zich allengs met de situatie van het onrustige echtpaar.

The Killing Machine zorgt voor horror. Deze installatie is gebaseerd op Kafka’s novelle In der Strafkolonie (1914). In dit verhaal gaat het om de macht van een mechanisme. Executies worden voltrokken door een foltermachine, die het gebod dat de veroordeelde heeft overtreden met een naald in zijn lichaam kerft. Ik bracht deze helse machine zelf in werking door op een rode knop te drukken. Het gaf me een gevoel van medeschuldigheid. Bij de tweede keer had ik al minder wroeging.

MACBA

A. Moonen

Op 24 januari overleed de zonderlinge Rotterdamse dichter/schrijver Arie Moonen (A punt Moonen). Het team van het verpleeghuis waar Moonen verbleef, plaatste gisteren in het NRC-Handelsblad een rouwadvertentie met een regel van Moonen zelf: "Nabestaanden, erfgenamen, volgauto's, regen en wind Na U"

VPRO Boeken met audiofragmenten